นิตยสารสกุลไทย : นพ.แสงชัย ผู้บุกเบิกการผ่าตัดภายในโพรงมดลูกด้วยกล้องในประเทศไทย

 

          “งานชีวิต” ของ  ศาสตราจารย์  นายแพทย์แสงชัย เริ่มต้นที่อำเภอนาบอน จังหวัดนครศรีธรรมราชซึ่งเป็นเสมือนบ้านเกิด  จนกระทั่งต่อมาจึงย้ายตามครอบครัวไปอยู่ที่อำเภอเมือง  จังหวัดสุราษฎร์ธานี  เข้ารับการศึกษาในระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษาตอนต้นที่โรงเรียนประจำจังหวัดสุราษฎร์ธานี ก่อนจะเดินตามเส้นทางชีวิตด้วยเข็มทิศนำทาง ซึ่งก็คือผลการเรียนที่อยู่ในระดับดีเยี่ยม

          “สมัยก่อน เด็กต่างจังหวัดที่มีผลการเรียนดี ทุกคนก็ใฝ่ฝันจะมาเข้าเตรียมอุดม ผมก็เป็นเด็กบ้านนอกที่อยากเข้ามาลองแข่งขันกับเขาดู ไม่เคยมาหรอก  กรุงเทพฯ  ก็บังเอิญสอบได้  ได้เข้าเตรียมอุดม พอจบ ม.ปลาย  คะแนนก็อยู่ในเกณฑ์ดีมาก  ประกอบกับผมมีความใฝ่ฝันที่จะเป็นแพทย์  ครอบครัวก็สนับสนุน  ก็เลยสอบเข้าเรียนที่คณะแพทยศาสตร์ รามาธิบดี 

          เนื่องจากผมเป็นเด็กต่างจังหวัด  ก็มีความมุ่งมั่นสูงว่าเรียนจบแล้วก็จะกลับไปอยู่ที่สุราษฎร์ธานี  พอจบแพทย์ก็จะต้องมีการทำงานใช้ทุน  ยุคนั้นเป็นยุคที่มีการปราบปรามคอมมิวนิสต์   ทีนี้เวลาจะไปใช้ทุนก็ต้องจับฉลากกัน รุ่นของผมก็มาตกลงกันว่าเราลองจับกลุ่มกันก่อน  ให้ได้จังหวัดก่อนแล้วค่อยไปแบ่งกันเอง  พอจับเสร็จก็มาพูดเรื่องรายละเอียดกันว่าใครจะไปอยู่อำเภอไหน  เขาก็บอกว่า คุณหมอแสงชัยเป็นคนสุราษฎร์ ขอให้เสียสละได้ไหม ไปอยู่โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช เวียงสระ อำเภอเวียงสระ อำเภอนี้ซึ่งเป็นพื้นที่สีแดง  เป็นอำเภอที่ทุรกันดาร  และมีการปราบปรามคอมมิวนิสต์หนักมาก   เรียกว่าถ้าเป็นข้าราชการปกครองไปอยู่ก็เหมือนถูกทำโทษ   ผมก็ตอบตกลง ไปถึงชาวบ้านถามว่าหมอถูกทำโทษมาหรือเปล่า  (หัวเราะ)  ผมก็บอก  อะไร  อุตส่าห์เสียสละมา  เพราะเพื่อนที่เป็นเด็กกรุงเทพฯเขาไม่กล้ามาอำเภอนี้ ขออยู่ที่ตัวเมือง 

          ตอนที่ผมไปอยู่  มีคุณหมออยู่แล้ว 2 ท่าน เป็นสามีภรรยากัน  ผมเป็นคนที่ 3  อยู่ไปไม่ถึงปี  ผู้อำนวยการจำเป็นต้องย้ายด่วน  เพราะเกิดความเข้าใจผิดระหว่างแพทย์กับคนไข้  มีการขู่จะทำร้ายกัน  เขาก็เลยขอย้ายก่อนคำสั่งจะมา  ก็เหลือผมคนเดียว  ผู้ใหญ่ก็บอกมาว่าคุณหมอแสงชัยต้องทำหน้าที่เป็นผู้อำนวยการนะ   ทั้งๆที่เราเพิ่งเรียนจบมาไม่ถึงปี  ผมก็ยังถามตัวเองว่าเป็นไหวหรือ  แต่ก็ไม่มีคนอื่น  ปีถัดมาถึงมีรุ่นน้องมาช่วยอีก 2 คน

......ตอนนั้นที่เวียงสระมีการปราบปรามหนักมาก  แต่ด้วยความที่เราเป็นหมอ ก็ไม่มีใครมาทำร้าย   มีอยู่ครั้งหนึ่งผมตรวจคนไข้เสร็จ  ลูกน้องมากระซิบบอกว่าคนที่คุณหมอตรวจไปเมื่อกี้เป็นหัวหน้าใหญ่คอมมิวนิสต์นะ ลงมาจากเขา  รู้ไหม  จะไปรู้ได้ไง  ผมมีหน้าที่ตรวจก็ตรวจไป  ทีนี้เราเป็นโรงพยาบาลขนาดเล็ก  ก็จะต้องมีส่วนกลางมานิเทศงาน  เราก็ตั้งรับอย่างดี  มีกำหนดมา 3 วัน  พอมาวันแรกไม่ทันไร   เกิดยิงกัน ตูม ตูม หลังโรงพยาบาลซึ่งเป็นภูเขา  นิเทศบอกขอนิเทศครึ่งวันก็พอ”

         หลังจากทำงานใช้ทุนครบ 2 ปี แพทย์หนุ่มจากสุราษฎร์ธานีในขณะนั้น ก็มีความมุ่งมั่นที่จะศึกษาต่อในแผนกสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา   จึงกลับมาศึกษาต่อที่คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี   นับเป็นจุดเริ่มต้นของชีวิตสูติ-นรีแพทย์ก่อนจะเกิดก้าวสำคัญในเวลาต่อมา

         “พออยู่ที่เวียงสระครบ 2 ปี  ผมก็ตั้งใจจริงๆที่จะกลับมาเรียนแผนกสูติ  ซึ่งก็มีหลายปัจจัย  อันที่หนึ่งคือเราคิดว่าวิชาสูติ-นรีเวชเป็นวิชาที่ต้องใช้หัตถการ  ผมคิดว่าผมทำได้  ผมชอบหัตถการ  ตอนนั้นยังไม่รู้หรอกว่ามีกล้องหรืออะไร   รู้แต่ถ้าเป็นหัตถการ  เราทำได้   ประกอบกับผมได้เห็นตัวอย่างครูแพทย์ทางด้านสูติฯที่น่าเลื่อมใส  คือ     ศาสตราจารย์ นายแพทย์สมพล   พงศ์ไทย  ท่านเองก็ชวนด้วยว่าสนใจไหม  ผมก็กลับมาเรียน   ด้วยความตั้งใจว่าจบแล้วก็จะกลับไปใช้ทุนที่สุราษฎร์เหมือนเดิม   ตั้งใจว่าจะไปรับใช้บ้านเกิดให้ได้   ระหว่างที่มาเรียนก็ได้พบคุณหมออรุณวรรณ  (ภรรยา-ปัจจุบันเป็นหัวหน้าหน่วยโรคระบบหายใจเด็ก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี) ซึ่งเป็นรุ่นน้อง   พอผมจบเป็นผู้เชี่ยวชาญก็แต่งงาน   แต่งงานเสร็จก็แยกกันอยู่  เพราะคุณหมออรุณวรรณก็ต้องไปใช้ทุนที่สัตหีบ  ผมกลับไปสุราษฎร์  อยู่กันคนละที่  คนละภาค  จนกระทั่งมีลูก   ก็ยังต้องแยกกันอีก   สุดท้ายผมก็คิดว่าเรามีลูกแล้ว  ถ้าครอบครัวแยกกันอยู่อาจจะไม่ดีนัก  ก็เลยทำเรื่องย้ายกลับมาส่วนกลางมาอยู่ที่โรงพยาบาลราชวิถี   แต่ก็ยังต้องแยกกันอีกเพราะผมได้รับทุนไปเรียนที่อังกฤษ  2 ปี  จนกระทั่งผมกลับมาก็เป็นคิวของคุณหมออรุณวรรณต้องไปอเมริกา  เรียกว่าแต่งงานมา 5 ปีอยู่ด้วยกันจริง ๆ แค่ 6 เดือน   สุดท้ายผมก็เลยตัดสินใจลาออกจากราชการเพื่อไปอยู่ด้วยกันที่จอห์น ฮอปกินส์  อีก 2 ปี  เลยได้ใช้ชีวิตครอบครัวอย่างสมบูรณ์ที่นั่น”

 

 

 

 

 

          ศาสตราจารย์ นายแพทย์แสงชัย สอบชิงทุน British Council ไปศึกษาต่อที่โรงพยาบาล Royal Free Hospital ณ กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ  ด้านการรักษาผู้มีบุตรยากด้วยวิธีเด็กหลอดแก้ว  และการผ่าตัดด้วยกล้อง โดยเป็นแพทย์ไทยรุ่นแรกที่ศึกษาในหลักสูตรดังกล่าว   หลังจากกลับมาพำนักในเมืองไทยระยะหนึ่งจึงได้ไปศึกษาต่อยังสหรัฐอเมริกาพร้อมกับครอบครัว   โดยได้ทำวิจัยและศึกษาต่อด้าน Reproductive Endocrinology ที่โรงพยาบาล Johns Hopkins ซึ่งเป็นโรงพยาบาลหมายเลขหนึ่งของอเมริกาในขณะนั้น  เป็นเวลา 2 ปี   ก่อนจะกลับมาทำงานที่ภาควิชาสูติ-นรีเวช โรงพยาบาลรามาธิบดี  ในปี  พ.ศ. 2537  ในตำแหน่งอาจารย์แพทย์   ด้วยความสนับสนุนจาก ศาสตราจารย์เกียรติคุณ นายแพทย์อรรถสิทธิ์ เวชชาชีวะ คณบดีคณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล  และต่อมา ศาสตราจารย์ นายแพทย์แสงชัย ได้เป็นผู้บุกเบิกการผ่าตัดภายในโพรงมดลูกด้วยการใช้กล้องส่องโพรงมดลูก   ซึ่งในเวลานั้นนับว่าเป็นวิทยาการทางการแพทย์สมัยใหม่   และได้พลิกโฉมหน้าให้เกิดการผ่าตัดมดลูกแบบใหม่ที่แตกต่างไปจากในอดีต

          “ตอนที่ผมไปเรียนที่อังกฤษ  บังเอิญว่าไปเจอเซ็นเตอร์ที่เขาเก่งเรื่องการใช้กล้อง   วิธีผ่าตัดกล้องนี้เริ่มต้นในประเทศแถบยุโรป  โดยเฉพาะในเยอรมัน  มันเป็นธรรมชาติของมนุษย์  อะไรที่มันอยู่ในจุดลี้ลับ  ก็อยากค้นหา  ที่ผ่านมา  การรักษาคนไข้นี่  เรามองไม่เห็น  ก็ทำได้คือผ่าตัดเปิดหน้าท้อง  เปิดผนังมดลูกเข้าไปแล้วคว้านเอาเนื้องอกในโพรงมดลูกออก  วิธีนี้ทำมานานเป็นร้อยๆ ปีแล้ว   พอยุคที่เริ่มมีการใช้เลนส์  คนก็คิดทำให้มีเลนส์ที่ขนาดเล็กลงแล้วสามารถนำไปส่องในจุดที่อยากจะดู   ต่อมาแทบทุกสาขาของแพทย์ก็มีกล้องหมด  มีการพัฒนาเรื่องเลนส์  ทีนี้เลนส์อย่างเดียวไม่พอ  ก็ต้องมีแสงไฟ และต่อมาก็พัฒนาเครื่องมือให้ผ่าได้ สามประการนี้ใช้เวลาเป็น 100  ปีในประวัติศาสตร์ ของวงการแพทย์ 

          ทีนี้  ที่ผ่านมาสุภาพสตรีจำนวนมากที่มาพบแพทย์   ส่วนใหญ่จะมีปัญหาเรื่องเลือดออกผิดปกติ  ไม่ต่ำกว่าหนึ่งในสี่จะต้องมีปัญหานี้  แสดงว่ามีปัญหาในโพรงมดลูก   แต่เดิมในทางการแพทย์การหาสาเหตุของอาการนี้ก็คือต้องขูดมดลูกเพื่อเอาเนื้อมาตรวจหาสาเหตุ   แต่เราทำโดยที่มองไม่เห็น   ฝรั่งเขาเรียกว่า Blind Technique    เพราะฉะนั้นตาดีคุณก็ขูดได้   ตาร้ายขูดไปก็ไม่หาย   ทีนี้ในต่างประเทศเขามีการใช้กล้องเพื่อส่องดูความผิดปกติในโพรงมดลูก  ผมจึงนำเครื่องมือมาใช้   และพบว่ามีข้อดีมากในการตรวจความผิดปกติที่เกิดขึ้นภายในโพรงมดลูก   การวินิจฉัยโรคแม่นยำมาก   เรียกว่ากล้องนี้มีประโยชน์ในคน 2 กลุ่มชัดๆ ก็ คือ  กลุ่มคนไข้ที่มีปัญหาเรื่องเลือดออกผิดปกติ   และกลุ่มคนไข้ที่ต้องการมีลูกและต้องการหาสาเหตุว่ามดลูกมีอะไรผิดปกติ

           ส่วนการผ่าตัดโดยใช้กล้องก็มีประโยชน์มาก  โดยเฉพาะเป็นการเปลี่ยนโฉมจากการผ่าตัดใหญ่เป็นผ่าตัดเล็ก เนื่องจากเราไม่ต้องผ่าตัดแบบเปิดท้องแบบเดิม   ซึ่งมีข้อเสียตรงที่ทำให้คนไข้เสียเลือดมาก   ต้องพักฟื้นนาน   แต่การผ่าตัดโดยใช้กล้องเราไม่ต้องเปิดท้อง   เพียงแต่ใช้กล้องผ่านปากมดลูกเข้าไปผ่าตัดเอาเฉพาะเนื้องอกภายในโพรงมดลูกออก   โดยมีกล้องวิดีโอประกบอยู่ตรงปลายเลนส์   เพื่อให้รูปมาออกที่จอทีวี   เวลาผ่า   เราก็มีลวดไฟฟ้าเข้าไปตัดเนื้องอกออกมาเป็นชิ้นๆ   ค่อยๆตัดออกมาจนหมด   ซึ่งการผ่าตัดนี้เลือดจะไม่ออก  เพราะเราใช้ไฟฟ้าทั้งตัดและจี้ เลือดก็จะหยุด   เวลาที่ผ่า   หมอจะนั่งผ่าโดยที่จะต้องมีการประสานระหว่างตากับมือ   ตามองที่จอโทรทัศน์   มือจับกล้องผ่าตัด   ต้องมีความสัมพันธ์กัน   คนไหนที่มีความบกพร่องเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างตากับมือ  จะผ่าไม่ได้เพราะมันต้องขยับทีละ 1-2  มิลลิเมตร  โดยเฉลี่ยก็จะใช้เวลาผ่าประมาณครึ่งชั่วโมง  ถ้าเคสที่ยากหน่อยก็อาจจะถึง 1 ชั่วโมง

          นอกจากข้อดีที่ทำให้ผู้ป่วยบาดเจ็บน้อยลงแล้ว   การผ่าตัดโดยใช้กล้องก็ทำให้ผู้ป่วยสามารถตั้งครรภ์ต่อได้และสามารถคลอดบุตรด้วยวิธีธรรมชาติได้   อย่างไรก็ตามก็มีข้อจำกัดอยู่เฉพาะกลุ่มคนไข้บางรายที่ไม่สามารถผ่าตัดด้วยการใช้กล้องได้ ก็คือคนไข้ที่ดมยาสลบไม่ได้   คนที่เป็นโรคหัวใจ  โรคตับ  หรือคนไข้ที่มีพยาธิสภาพมากเกินไปคือก้อนใหญ่เกินไป   ผมก็แนะนำว่าไม่เหมาะกับการใช้กล้อง   ก็จะแนะนำให้ใช้วิธีเปิดท้องแบบเดิมดีกว่า เพราะเสี่ยงน้อยกว่า ไม่ใช่ทุกคนจะผ่าแบบนี้ได้ทั้งหมด”

 

          แม้ว่าการผ่าตัดด้วยกล้องจะมีคุณประโยชน์มากมายในทางการแพทย์   แต่ในช่วงแรกที่ ศาสตราจารย์ นายแพทย์แสงชัย ได้นำวิธีการผ่าตัดด้วยกล้องส่องโพรงมดลูกมาใช้ในประเทศไทยก็ได้พบกับอุปสรรคหลายอย่าง ประการสำคัญคือการนำกล้องเข้าไปในโพรงมดลูกซึ่งมีความยากลำบาก  โดยเฉพาะในกลุ่มสุภาพสตรีที่ไม่เคยตั้งครรภ์   และสตรีวัยทอง  เนื่องจากปากมดลูกมีขนาดเล็ก  อย่างไรก็ตาม อุปสรรคสำคัญดังกล่าวก็กลายเป็นโอกาสที่ทำให้ ศาสตราจารย์ นายแพทย์แสงชัย ได้ค้นพบวิธีการแก้ไขปัญหา  …ซึ่งต่อมาก็ได้กลายเป็นผลงานวิจัยชิ้นสำคัญที่ได้สร้างคุณูปการต่อวงการแพทย์…

          “ถึงแม้กล้องจะมีขนาดเท่าปากกา   แต่ปัญหาคือช่องทางเข้า  การจะนำกล้องเข้าไปก็มีอุปสรรค   อุปสรรคนี้ทำให้เกิดอันตรายได้  คือทำให้ปากมดลูกฉีกและมดลูกทะลุ   ฝรั่งเขาทำยังไงรู้ไหมครับ   เขาเอาแท่งเหล็กมาขยายปากมดลูกให้กว้างขึ้น   แต่เมื่อผมเจอปัญหานี้   ผมคิดว่าไม่น่าตามอย่างฝรั่ง   คิดว่าน่าจะมีวิธีอื่น  ก็พบว่ามียาตัวหนึ่งชื่อ Misoprostol   เป็นยาที่แพทย์ใช้ในการเร่งคลอดสำหรับสุภาพสตรีที่ตั้งครรภ์เพื่อให้ปากมดลูกขยายออก   ผมก็มานั่งคิดว่าถ้ามันออกฤทธิ์ในคนท้องได้   ทำไมมันจะไม่ออกฤทธิ์ในคนที่ไม่ท้องล่ะ    เราก็ลองเอามาใช้ดูโดยการศึกษาในผู้ป่วย 300 ราย   ผลก็คือยานี้ทำให้ปากมดลูกนุ่มและขยายตัวได้ดีกว่าการขยายปากมดลูกด้วยแท่งเหล็ก   ทำให้การผ่าตัดด้วยกล้องง่ายขึ้น   เป็นไปตามที่เราคิด   เราจึงได้ส่งรายงานผลการวิจัยไปที่วารสารทางการแพทย์ชั้นนำของอเมริกา และได้รับการตีพิมพ์ภายใน 3 เดือน   ขณะนี้ก็มีแพทย์เอาไปใช้แล้วทั่วโลก   ซึ่งในต่างประเทศเขาจะให้เครดิตแก่คนที่เป็นต้นคิด  โดยจะกล่าวอ้างชื่อไว้ในวารสารทางการแพทย์   แพทย์ฝรั่งหลายคนก็อีเมล์มาถาม  หรือบางคนก็เอาไปใช้ต่อได้เลย   ที่สำคัญคือยาตัวนี้เป็นยาที่ราคาไม่แพง   สามารถเก็บไว้ในอุณหภูมิปกติได้   ซึ่งจะเหมาะกับประเทศยากจน  อย่างพวกแอฟริกาเขาก็เอาไปใช้ได้”

          ขณะนี้  การผ่าตัดด้วยกล้องส่องโพรงมดลูกเป็นวิธีที่ได้รับความนิยมอย่างมาก   แต่การผ่าตัดด้วยวิธีดังกล่าวยังจำกัดอยู่ในโรงเรียนแพทย์ต่างๆ ในส่วนของโรงพยาบาลรามาธิบดีโดยการดูแลของ ศาสตราจารย์ นายแพทย์แสงชัยถือว่าเป็นศูนย์กลางการผ่าตัดด้วยกล้องที่ได้รับการยอมรับมากที่สุดแห่งหนึ่ง   และเป็นแห่งแรกที่จัดการฝึกอบรมการผ่าตัดด้วยกล้อง  โดยในปีหนึ่งๆรับแพทย์ประมาณ 30 คน  เพื่อให้สูติ-นรีแพทย์ได้ฝึกความชำนาญเพื่อนำความรู้ไปรับใช้ประชาชนทั่วประเทศ

          “เวลานี้แพทย์ผู้เชี่ยวชาญเรื่องนี้ในบ้านเรายังมีไม่มาก   เวลานี้รามาธิบดีฯเป็นศูนย์กลางจัดฝึกอบรม   ปีหนึ่งรับแพทย์ได้จำกัดเพราะว่าเครื่องมือมีจำกัด   แพทย์ที่มาเรียนก็เรียกว่าต่อยอดนะ   ต้องจบเป็นผู้เชี่ยวชาญทางสูติ-นรีเวชมาแล้ว   แล้วก็มาเรียนเพิ่มเติมอีก 2 ปี ถือว่าเป็นขั้นสูงสุด   ถึงอย่างนั้นแพทย์ด้านนี้ก็ยังไม่พอและยังขาดอีกมาก   มีปัญหาคนไข้ก็ต้องมาหาเราเพราะรู้ว่าเราเป็นศูนย์กลาง    คิวผ่าตัดเวลานี้ประมาณ 2-3  เดือน  ในส่วนของค่าใช้จ่ายจะไม่แพงเพราะถือว่าเป็นการฝึกอบรมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญในด้านนี้ไปในตัวด้วย

          ผมคิดว่าแนวโน้มเทคโนโลยีในศตวรรษใหม่   จะใช้กล้องในการผ่าตัดมากขึ้น   แต่ก็ต้องระวัง  เพราะไม่ใช่จะดีเสมอไป  โทษก็มี  ถ้าหากทำแล้วผิดพลาด  อย่างมดลูกจริงๆก็มีขนาดเล็กเท่ากำปั้น   ถ้าเกิดพลาดหรือฝีมือไม่ได้เกณฑ์มาตรฐาน  ผ่าตัดในโพรงมดลูกแต่กล้องเกิดทะลุออก  หรือใส่เลยไปเซนติเมตรเดียว  ไปโดนลำไส้ก็ทำให้ลำไส้อักเสบ คนไข้เสียชีวิตได้   อันนี้มีรายงานในต่างประเทศ   แต่ของเรายังไม่เคยเจอ   …เพราะฉะนั้นต้องแม่นยำ ชัดเจน ทุกอย่างพลาดไม่ได้ ต้องใช้ประสบการณ์”

          นอกจากงานในตำแหน่งหัวหน้าหน่วยผ่าตัดผ่านกล้องทางนรีเวช ภาควิชาสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดีแล้ว   เวลานี้ ศาสตราจารย์ นายแพทย์แสงชัย ยังดำรงตำแหน่งรองคณบดีฝ่ายวิชาการ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล   และยังสวมหมวกอีกใบหนึ่งในฐานะอาจารย์แพทย์